Gaur otsailak 13 da, irratiaren nazioarteko eguna

2011ko otsailaren 13an, Irratiaren Nazioarteko Eguna (INE) aldarrikatu zuten UNESCOko estatu kideek, eta Nazio Batuen Batzar Nagusiak Nazioarteko Egun izendatu zuen 2012an.

Nazioartean, irratia da herritarrek gehien kontsumitzen duten hedabidea. Ahots desberdinak mahai gainean jartzeko bitarteko bat da, hainbat komunitate ordezkatuz eta haiei espazio bat eskainiz. Era berean, hainbat eremutan dauden iritzi aniztasunaren isla da, ikuspuntu desberdinak azaltzeko aukera ematen baitu.

Irratiek iritzi publikoan eragiten dute, hau moldatuz eta, ondorioz, nazioko eta nazioarteko egoeretan eragina izan dezakeen narratiba bat kokatzen dute. Hain zuzen ere, aurten ospatuko den Irratiaren Nazioarteko Egunaren 12. edizioaren gaia “Irratia eta Bakea” da. Ildo horretan, UNESCOk irrati independentearen garrantzia azpimarratzen du, gatazken prebentziorako eta bakea sendotzeko funtsezko zutabe gisa.

Irrati independentearen esparruan murgilduz, komeni da “irrati komunitario” edo “irrati libre” gisa ezagutzen dena aipatzea. Komunikabide komunitarioek edo irabazi-asmorik gabeko komunikabideek zerbitzu bat egitea eta komunitatearen garapena sustatzea dute eginkizun nagusi. Izendapena edozein dela ere, hedabide horiek hainbat ezaugarri partekatzen dituzte, hala nola demokraziaren defentsa, iritzi-aniztasunaren errespetua eta komunikaziorako eta informaziorako eskubidearen defentsa eta komunitate jakin batzuetako kideen adierazpen-askatasuna, komunitate horiek lurraldekoak edo etnolinguistikoak izanik.

Urteetan zehar, hedabide komunitarioek elkarteak eta kolektiboak eratu dituzte. Horrela, maila globalean Irrati Komunitarioen Munduko Elkartea (AMARC) dago, Espainian Komunikabideen Sarea (ReMC) eta Galizian Rede Galega de Rádios Libres e Comunitárias (Regarlic). Lankidetza eta trukea azpimarratzeaz gain, irrati komunitarioek dauden baldintzak aldatzea bilatzen duten proiektuak barnebiltzen dituzte. Era berean, zenbait kasutan, oso tresna erabilgarriak dira hizkuntza gutxituak berreskuratu eta kontserbatzeko.

Ildo horretan, zenbait adituk diote irratia, eta bereziki irrati komunitarioak, funtsezko tresnak direla hizkuntza gutxituak babesteko. Horregatik, bai Europan, bai Latinoamerikan, hainbat lege onartu dira kultura-aniztasunaren alde eta hizkuntza indigenako emisioen alde. María Pía Matta AMARCeko lehendakari ohiak adierazi zuen bezala, “Irrati komunitarioez ari garenean, giza eskubideez ari gara”. Era berean, Antxeta Irratiko Agus Hernanen ustez, “Irrati komertzial batek egokitu egingo du programa publizitate gehiago saltzeko, eta irrati publiko batek Estatuaren interesak ordezkatzen ditu. Irrati komunitario batek ahotsa ematen die aurrekoetarako sarbiderik ez duten sektoreei, eta, kasu askotan, desagertzeko arriskuan dagoen hizkuntza gutxituari zerbitzu espezifikoa ematen dio”.

Hala ere, proiektu horiek hainbat zailtasun dituzte beren lana aurrera eramateko, eta legezkotasunaren gaia da erronka handienetako bat. Hedabide komunitarioei dagokienez, Europa ez da legedi aurreratuena duen kontinentea, eta Espainia ez da, inondik ere, kontinenteko legedi aurreratuena duen herrialdea. Izan ere, Hernanek adierazi du Espainian irrati komunitario guztiak, bi izan ezik, legez kanpokoak direla, edo beste hitz batzuetan esanda, lizentziarik gabe funtzionatzen dutela. Unibertsitario Aktiboen Kolektibotik adierazi dutenez, Espainia emisora komunitarioekiko diskriminazioaren adibide argia da, irabazi asmorik gabeko erakundeei frekuentziak eskuratzea eragozten dieten arauak onartzen baitituzte. Egoera are okerragoa da putzuaren beste aldean; izan ere, Latinoamerikako hainbat herrialdetan zuzenbide penala aplikatzen zaie eta kartzela eta isun ekonomikoekin zigortzen dituzte.

Testuinguru horretan, beharrezkoa da irrati komunitarioek duten garrantzia azpimarratzea, ahotsa ez dutenei honakoa ematea ahalbidetzen baitute. Hizkuntza gutxituei dagokienez, oinarrizko eskubideekin hertsiki lotuta daudela ulertu behar da. Nazioarteko legediak herritar guztiei komunikabideetarako sarbidea bermatzen dienez, ezinbestekoa da irrati libreak eta komunitarioak egotea, kultura mantentzen eta hizkuntza gutxituak sustatzen laguntzen baitute.

Iturriak

AMARC ALC. Asociación Mundial de Radios Comunitarias. América Latina y Caribe.  https://www.amarcalc.org/  

Banchón, Mirra. 2013. “La radio, salvación de lenguas minoritarias”. Deutsche Welle. https://www.dw.com/es/la-radio-salvaci%C3%B3n-de-lenguas-minoritarias/a-17166495

Día Mundial de la Radio. 2023. UNESCO. https://www.unesco.org/es/days/world-radio 

Fernández, Mariano, Isabel Lema y Roberto Catoira. 2016. “¿Qué son las radios comunitarias?”. Colectivo Universitarios Activos (CUAC). https://medioscomunitarios.net/wp-content/uploads/2019/01/concepto-medios-comunitarios-cuac-fm.pdf 

“Promoviendo las lenguas minoritarias en Europa a través de los medios de comunicación comunitarios”. 2014. Ponencia de Isabel Lema Blanco. https://cuacfm.org/wp-content/uploads/2016/01/Ponencia_Isa_Lema_Estrasburgo2015.pdf 

“Transmisiones de radio en las lenguas minoritarias: donde estamos, a dónde debemos ir”. 2013. AMARC Europe. https://amarceurope.eu/radio-broadcasting-in-minority-languages-where-we-are-where-we-should-go-2/?lang=es  

Leire Goenaga Egaña. Deustuko Unibertsitateko Nazioarteko Harremanak eta Zuzenbideko gradu bikoitzeko ikaslea.

*Argazkia: UNESCO. 2023ko Irratiaren munduko eguna